بر اساس پیشبینیها، تا سال ۲۰۵۰ جمعیت افراد بالای ۶۰ سال در جهان از مرز دو میلیارد نفر عبور خواهد کرد؛ موضوعی که چالشهایی جدی در حوزه سلامت، جامعه و اقتصاد در سراسر جهان ایجاد میکند. اما آیا رباتها میتوانند به ما کمک کنند تا در دوران پیری زندگی سالمتر، مستقلتر و همراه با احترام بیشتری داشته باشیم؟
به گزارش پایگاه خبری تکانه و به نقل از The Conversation، جواد فیاض: با افزایش سن، افراد معمولاً با افت تدریجی تواناییهای جسمی و شناختی مواجه میشوند؛ افتی که میتواند استقلال آنها در زندگی روزمره را به خطر بیندازد. در نتیجه آن نیز، انجام کارهای سادهای مثل آشپزی، مصرف داروها یا حتی بلند شدن از صندلی برای سالمندانی که دچار اختلالات حرکتی هستند یا در محیطهایی نامناسب برای فعالیتهای روتین، نظیر خانههای غیراستاندارد، دسترسی محدود به حملونقل یا خدمات درمانی نامناسب، زندگی میکنند بهمراتب دشوارتر میشود. در چنین شرایطی، حفظ استقلال سالمندان در انجام امور روزمره باید یکی از اولویتهای جدی نظامهای سلامت جدید باشد؛ بهویژه در دورانی که تقاضا برای خدمات مراقبتهای سالنمدان، بسیار فراتر از منابع موجود رفته است.
رباتهایی برای همراهی، نه فقط مراقبت
اخیراً پژوهشی در دانشگاه ناتینگهام ترنت (Nottingham Trent) با همکاری کالجهای دانشگاه شفیلد هالام (Sheffield Hallam) و دانشگاه لافبرو (Loughborough) به بررسی این موضوع پرداخته است که چگونه رباتهای مخصوص خدمات اجتماعی که اغلب شبیه انسان یا حیوان خانگی طراحی میشوند و دیگر فناوریهای پایش و مانیتورینگ خانگی میتوانند به سالمندان کمک کنند تا بدون نیاز به مراقبت انسانی، در خانههای خود زندگی مستقلی داشته باشند.
در این تحقیق، با گروه متنوعی از سالمندان از جمله افراد دارای معلولیت جسمی و افراد با درآمد پایین مصاحبههایی انجام شده است. بسیاری از این سالمندان با ایده داشتن یک ربات در خانه موافق بودند؛ بهویژه اگر آن ربات قابلشخصیسازی، مقرونبهصرفه و دارای رابط کاربری آسانی باشد. آنها اغلب از پتانسیل رباتهای خدمتکار و حسگرهای خانگی برای حفظ پویایی و استقلال خود استقبال کردند.
برای کسانی که دچار مشکلات و ناتواناییهای جسمی هستند، رباتها میتوانند در انجام کارهایی که نیاز به قدرت بدنی دارد کمکرسان باشند. اما بااینحال، ماجرا همیشه به این سادگی نیست. اگر یک ابزار کمکی بیش از حد پیچیده یا بد طراحی شده باشد، ممکن است نتیجه عکس دهد.
در مطالعهای تکمیلی نیز بررسی شدهاست که افراد در حین انجام کارهای ذهنی روزمره خود مانند دنبال کردن دستورالعملها یا حل یک معما، چگونه با یک ربات تعامل برقرار میکنند. در این تحقیقق، از آزمونی به نام «آزمون مسیرسازی» (trail-making test) استفاده شده که معمولاً برای ارزیابی توجه، سرعت پردازش اطلاعات و توانایی جابهجایی بین وظایف ذهنی مختلف به کار میرود. مهارتهایی که در زندگی روزمره — از پیدا کردن مسیر در حملونقل عمومی گرفته تا پخت غذا با دستور و مدیریت قبوض — نقش کلیدی دارند.
نتایج نشان داد که رباتها میتواند تا حد قابلقبولی عملکرد افراد، بهویژه سالمندان در مهارتهای غالباً مبتنی بر فناوریهای جدید مانند مسیریابی در حملونقل عمومی یا پرداخت قبوض را بهبود دهد و سبب کاهش فشار ذهنی آنها شود. اما در طی این آزمایشهای، وقتی ربات اطلاعات زیادی را بهصورت همزمان ارائه میداد، افراد دچار سردرگمی میشدند. این موضوع نشان میدهد که طراحی رباتها باید باتوجهبه تواناییهای شناختی کاربران و محدودیتهای آنها صورت گیرد.
در مصاحبهها، دغدغههایی نیز مطرح شد: هزینه (چطور باید هزینه نسبتاً بالای خرید ربات را پرداخت کرد؟)، حریم خصوصی (چه دادههایی جمعآوری میشود؟) و رابط کاربری (روش استفاده از ربات به چه صورت است؟ یا در صورت خرابشدن ربات چه باید کرد؟). برخی هم نگران بودند که رباتها ممکن است باعث انفعال بیشتر افراد شوند یا جای تعاملات انسانی مهم را بگیرند. اما بااینحال، بسیاری از مصاحبهشوندگان دید مثبتی به این فناوری داشتند. یافتههای ما نشان داد که سالمندان زمانی بیشتر برای این رباتها ارزش قائلاند که بتوانند نوعی ارتباط عاطفی نیز با آنها برقرار کنند و نه اینکه صرفاً آن را به چشم یک نیروی خدمتکار و کمکی ببیند.
طراحیهای خاص
فناوریهای با طراحی یکسان برای همه، راهحل مؤثری برای غلبه بر چالشها در سطح گسترده نخواهند بود. سالمندی که از آرتروز رنج میبرد و درآمد محدودی دارد، به ابزارهایی بسیار متفاوت از یک معلم بازنشسته سالم و آشنا با فناوری نیاز دارد؛ بنابراین، موفقیت در بهکارگیری و تجاریسازی این نوع فناوریها در گرو طراحی مشارکتی با سالمندان و نه فقط صرفاً طراحی یک ربات برای آنها است. این مشارکت باید جنبههای بسیاری از طراحی رابطهای کاربری ساده و شهودی برای رباتها گرفته، تا توانایی آنها برای حرکت در فضای محدود خانه و البته احترام به حریم خصوصی و رضایت کاربران اغلب کمحوصله را در بر بگیرد
تردیدی نیست که چنین فناوریهایی مانند رباتهای خدمتکار که برای انجام وظایفی مانند کارهای فیزیکی، یادآوری برنامه روزانه یا حتی همدلی طراحی شدهاند، در سالهای آینده بخشی مهمی از راهحل پاسخگویی به مسئله پیری جمعیت خواهند بود. اما برایآنکه این ابزارها واقعاً مؤثر و کارآمد باشند، صرفاً مهندسی هوشمندانه کافی نیست. همدلی، شناخت و درکی عمیقتر از مفهوم «سالمندی» و سایر موضوعات مشابه، در درجه اول اهمیت برای کاربران بالقوه چنین فناوریهایی قرار دارند. پیری نباید مترادف با انزوا یا انفعال باشد. اگر مسیر توسعه فناوری را درست انتخاب کنیم، یک ربات فقط یادآور زمان مصرف دارو نخواهد بود؛ بلکه میتواند به حفظ استقلال و پویایی انسانها، بهویژه سالمندان کمک کند.