حوزه هوش مصنوعی با ایجاد ستاد «توسعه فناوری و کاربرد هوشمصنوعی» ذیل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری به منظور دستیابی به جایگاه اول اقتصادی علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی و ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه هوشمصنوعی و با تاکید برگسترش فعالیت کسب و کارهای مرتبط توسعه سرمایهگذاری در این حوزه، افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر هوشمصنوعی در تولید ناخالص داخلی و توسعه صادرات سروسامان میگیرد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تکانه، فرزانه صدقی: مقام معظم رهبری طی سالهای اخیر بارها بر ضرورت توسعه و توجه به حوزه هوشمصنوعی تاکید فراوانی داشتهاند. ایشان در سال 1400 پیشنهاد کردند که ایران با تمرکز بر حوزه هوشمصنوعی باید به جمع 10 کشور برتر دنیا بپیوندد.
از همان سال تاکنون سازمانها، نهادهای دولتی و غیر دولتی و به ویژه جامعه نخبگانی و شرکتهای دانشبنیان و فناور بسیج شدهاند تا همگی در این راستا گام بردارند و برنامههایی نیز تدوین کردهاند و سیاستگذاریهای مرتبط با هوشمصنوعی هم بکار بردهاند اما نبود یک چارچوب هماهنگ و یکپارچه و همچنین پراکندگی اسناد در ارگانهای مختلف باعث شد تا روند توسعه هوشمصنوعی طی این سالها در ایران کند پیش برود.
تاسیس« سازمان ملی هوش مصنوعی» یکی از اقدامات مهم دولت سیزدهم_ در ادامه سیاستهای دولت پیشین_ برای رفع این چالشها بود؛ این سازمان به عنوان یک «سازمان مستقل» زیر نظر رئیسجمهور 19 تیرماه سال گذشته با حضور محمد مخبر، سرپرست ریاستجمهوری و روحالله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی رئیسجمهوروقت با هدف یکپارچهسازی سیاستگذاریها و برنامهریزیهای کلان در حوزه هوش مصنوعی افتتاح شد.
هرچند هنوز یکسال از فعالیت این سازمان نمیگذشت و انتظار میرفت که دولت چهاردهم اساسنامه سازمان ملی هوشمصنوعی را تصویب کند اما در جلسه هیئت دولت که ۲۴ اردیبهشت به ریاست رئیس جمهور برگزار شد، به پیشنهاد معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان رئیس جمهور و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران سند تشکیل«ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوش مصنوعی» در قالب ۵ ماده به تصویب رسید.
به گفته مجتبی علیزاده، دستیار معاون علمی و فناوری رئیس جمهوربا تصویب این سند، تشکیل سازمان هوشمصنوعی «فعلا» کامل کنار گذاشته شد و ستاد توسعه فناوری وکاربردی هوشمصنوعی ذیل رییس جمهور تشکیل و دبیرخانه آن نیز با معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری خواهد بود. همه امورات هوش مصنوعی در کشور نیز ذیل این ستاد خواهد بود. همچنین رییس ستاد با حکم رییس جمهور و به پیشنهاد معاون علمی تعیین خواهد شد.
چرا ستاد هوشمصنوعی تشکیل میشود؟
ستاد «توسعه فناوری و کاربرد هوشمصنوعی» به منظور دستیابی به جایگاه اول اقتصادی علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی و ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه هوشمصنوعی با تاکید برگسترش فعالیت کسب و کارهای مرتبط توسعه سرمایهگذاری در این حوزه، افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر هوشمصنوعی در تولید ناخالص داخلی و توسعه صادرات آن تشکیل میشود.
این ستاد در تعامل با کلیه دستگاههای اجرایی ذیربط و نیز بخش خصوصی به عنوان یک نهاد هماهنگ کننده تسهیلگر و حمایت کننده از تمام ظرفیتهای کشور برای ارتقای بنیانهای دانشی، توسعه سرمایه انسانی، تجهیز زیرساختهای مورد نیاز، رفع موانع فعالیت کسب و کارهای مرتبط تشویق و تسهیل نوآوری و خلق ارزش افزوده و توسعه کاربست هوش مصنوعی در کشور بهره میگیرد.
از سوی دیگر ستاد در راستای ارتقای جایگاه جهانی کشور در حوزه هوشمصنوعی، نسبت به توسعه همکارهای بینالمللی در سطوح مختلف علمی فناورانه نوآوری و خلق ارزش افزوده تسهیل جذب سرمایه گذاری خارجی و توسعه و تشویق صادرات محصولات مربوطه اقدام میکند.
در این سند اهداف کلانی مانند «توسعه کاربست فناوری هوش مصنوعی به ویژه در حوزه فناوریهای راهبردی و حل مسائل اولویتدار»، «ارتقای فرایندهای تولید نگهداری امنیت و تاب آوری داده و تسهیل دسترسی و تبادل دادهها و کلان دادهها»، «توسعه زیر ساختهای پردازشی و فنی و زمینهسازی برای اشتراکگذاری و تجمیع ظرفیتهای پراکنده پردازشی»، «ارتقای سطح دانش توانمندی و مهارتهای تخصصی سرمایه انسانی و تسهیل فرایندهای جذب بکارگیری و آموزش»، «تسهیل و حمایت از فعالیت کسب و کارهای دانشبنیان و افزایش سهم بازار محصولات و خدمات حوزه هوشمصنوعی و تشویق صادرات و سرمایه گذاری خارجی در این حوزه»، «فرهنگسازی و ارتقای سواد عمومی و زمینه سازی برای استفاده مسئولانه و ایمن از فناوری هوشمصنوعی» و«پایش و زمینه سازی برای تحقق شاخصهای مورد تأکید در سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۴۰۳ مصوبه جلسه ۴۸۳ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی» دنبال میشود.
در این ستاد راهبردهایی مانند ارتقای دسترسی به داده و تبادل دادهها، توسعه زیر ساختهای پردازشی و فنی، ارتقای توان و مهارت سرمایه انسانی، افزایش سهم بازار محصولات /خدمات هوشمصنوعی و ارتقای پایداری و افزایش قابلیت اعتماد هوشمصنوعی در ابعاد فرهنگی اجتماعی و امنیتی اجرایی خواهد شد.
همچنین به منظور سیاستگذاری هماهنگی و نظارت کلان بر تحقق اهداف این سند ستاد با ترکیب رئیس جمهور و یا معاون اول رئیس جمهور (رئیس)، معاون علمی فناوری و اقتصاد دانشبنیان رئیس جمهور (دبیر)، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر آموزش و پرورش، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر صنعت، معدن و تجارت، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی، وزیر اطلاعات، وزیر جهاد کشاورزی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح با معاون وی، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، رئیس سازمان اداری و استخدامی کشور، رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، رئیس هیئت عامل صندوق نوآوری و شکوفایی، چهار نفر از متخصصان علمی و صنعتی حوزه هوش مصنوعی به عنوان اعضای حقیقی _که به پیشنهاد دبیر ستاد و با حکم رئیس ستاد از بین دانشگاهیان فناوران انجمنهای علمی مرتبط و تشکلهای صنعتی بخش خصوصی برای مدت چهار سال تعیین میشوند_ تشکیل و جلسات آن نیز حداقل هر سه ماه یکبار برگزار میشود.
چرا معاونت علمی متولی راهبری هوش مصنوعی شد؟
هرچند رهبری بارها بر تشکیل سازمان ملی هوشمصنوعی تاکید داشتند اما این نهاد هیچوقت بهصورت رسمی و عملیاتی شکل نگرفت و عمده مسوولیت توسعه هوش مصنوعی در کشور به ویژه ایجاد زیرساختهای آن بر عهده معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری بود و دیگر سازمانها مانند وزارت ارتباطات و فناوری، وزارت علوم و سازمان ملی چندان نقش موثری در مسیر توسعه هوش مصنوعی ایفا نکردند.
تاکنون معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری رقم قابلتوجهی از بودجه داخلی خود را صرف توسعه زیرساخت پردازشی کرده است. این نهاد بالغ بر 10 همت بودجه صرف کرده که منجر به استقرار پردازندههای گرافیکی (GPU) در توسعه هوشمصنوعی شده است. همچنین این نهاد در دو حوزه«زیرساخت» و «مدلهای زبانی بزرگ (LLM)» اقدامات موثری انجام داده است.
رضا احمدی فشارکی، مدیر گروه حکمرانی دیجیتال اندیشکده حکمرانی شریف درباره این تصمیم دولت اظهارکرد: از همان ابتدای تشکیل شورای ملی راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی انتقاداتی نسبت به ساختار و اعضای این شورا وارد بود. در ادامه نیز نسبت به کارکرد و عملکرد سازمان ملی هوش مصنوعی نیز علامت سوال زیادی مطرح شد. در نهایت ماه گذشته با مصوبه هیات دولت مبنی بر تشکیل «ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوشمصنوعی» و همچنین ۳۱ اردیبهشتماه با ابلاغ سند این ستاد توسط معاون اول رئیس جمهور، دولت تصمیم گرفته با تشکیل این ستاد ذیل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری به تسریع سیاستگذاری هوش مصنوعی مصنوعی در کشور کمک مضاعفی داشته باشد.
وی افزود: یکی از نقاط قوت سند تشکیل ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوش مصنوعی این است که تاکید بر دسترسی به دادههای دولتی و تسهیل مشارکت بخش خصوصی دارد؛ عاملی که نقش کلیدی در رشد فناوریهای نوین دارد. همچنین در ترکیب اعضای ستاد نیز تعادل نسبی میان نهادهای دولتی و نمایندگان بخش خصوصی و دانشگاهی وجود دارد. قطعا حضور چهار متخصص حوزه هوش مصنوعی از بین دانشگاهیان و فعالان صنعت باعث میشود که تصمیمگیریها به سمت خروجیهای عملی و مبتنیبر نیازهای واقعی اقتصاد دیجیتال سوق پیدا کند.
آیا نمایندگان مجلس نسبت به این سند نظرمساعدی دارند؟
بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه فناوری تاسیس این سازمان را همتراز با نهادهایی مانند وزارتخانه هوشمصنوعی امارات یا سازمانهای مشابه در کشورهای پیشرفته میدانند. برخی از دانشجویان نیز تقلیل این سازمان به ستادی تحت نظر معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری را برخلاف مصلحت کشور قلمداد میکنند به طوری که اخیرا جمعی از دانشجویان دانشگاههای تهران پس از تصویب این سند در نامهای به دبیر شورایعالی انقلاب فرهنگی خواستار تقویت جایگاه هوش مصنوعی در حکمرانی کشور شدهاند و عنوان کردهاند: تقلیل این سازمان به ستادی تحت نظر معاونت علمی ریاست جمهوری ناصواب و برخلاف مصلحت کشور است.
از سوی دیگر برخی از نمایندگان مجلس کشور نیز به دید نقادانه به این موضوع پرداختهاند. به عنوان مثال رضا حاجیپور، رییس فراکسیون تسهیل تجارت و سرمایهگذاری مجلس شورای اسلامی در این خصوص اظهارکرده است: در حال حاضر برخی از کشورها در حوزه هوشمصنوعی وزارتخانه مستقلی تشکیل دادهاند و قوانین بالادستی نیز پیرامون این مساله ایجاد کردهاند. سازمان ملی هوش مصنوعی نیز باید مستقل و با ساختار اجرایی و بودجه مشخص برای جذب سرمایه گذران بخش خصوصی فعالیت کند. دولت و معاونت علمی، فناوری، اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری نیز نباید در حوزه اجرایی ورود کنند.
وی تاکید کرده است: وظیفه معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری ورود در حوزه اجرا نیست. باید در رابطه با سازمان ملی هوش مصنوعی به بخش خصوصی برون سپاری صورت گیرد و دولت نیز با ارائه تسهیلات قانونی در این زمینه حمایتهای لازم را مدنظر قرار دهد.
سخن پایانی
هرچند اکنون انتقادهایی بر تشکیل ستاد توسعه هوش مصنوعی شده است و برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس بر ادامه فعالیت سازمان هوش مصنوعی تاکید دارند اما باید به این نکته توجه کرد که پرداختن به حوزه هوشمصنوعی در مدل سازمانی بدون داشتن بودجه و پشتوانه اجرایی گرهی از توسعه و پیشرفت کشور باز نمیکند از اینرو بهتر است با توجه به عملکرد مثبت معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان در توسعه زیرساختهای هوش مصنوعی و پیشرفت در حوزههای کلیدی، از ظرفیتهای موجود این نهاد بهره ببریم و با فعالیت ستاد توسعه هوشمصنوعی _که نقش هماهنگکننده و تسهیلگر ایفا میکند_گامی برای تبدیل شدن به قطبهای هوش مصنوعی در منطقه برداریم.